Zgodnie z kodeksem cywilnym (art. 672 k.c.) umowa o dzieło to umowa, przez którą przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający zobowiązany się do zapłaty wynagrodzenia. O wynagrodzeniu w umowie o dzieło pisałem szczegółowo w tym wpisie: Wynagrodzenie w umowie o dzieło. Wynagrodzenie to element konieczny w umowie o dzieło tzw. element przedmiotowo istotny. Zatem umowa o dzieło zawsze jest umową odpłatną. Ale czym jest dzieło? Kiedy zawieraną umowę można zakwalifikować jako umowę o dzieło?

Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia dzieła jako takiego. Wyjaśnienia tego jak należy rozumieć dzieło należy szukać w doktrynie prawniczej i orzecznictwie sądowym. Umowa o dzieło zaliczana jest do umów, w których strony zamierzają osiągnąć określony rezultat, czyli jest tzw. umową rezultatu. Rezultatem jest wykonanie przez przyjmującego zamówienie ustalonego dzieła. Jest ono definiowane przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, ale umowa o dzieło powinna je określać wraz z indywidualnymi cechami wskazanymi przez zamawiającego. Dzieło z chwilą jego ukończenie powinno być samoistne czyli stanowić rezultat prac niezależny od dalszego działania twórcy.

1. Przedmiot umowy o dzieło może być określony w różny sposób i różny może być stopień dokładności tego określenia, pod warunkiem, że nie budzi wątpliwości, o jakie dzieło chodzi.

2. Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy, którego ramy czasowe wyznacza powierzenie wykonania i wykonanie dzieła.

3. Przyszły rezultat stanowiący przedmiot umowy o dzieło musi być z góry przewidziany i określony (oznaczony) na podstawie wskazanych w umowie podstaw, co może nastąpić nie tylko poprzez zastosowanie metod opisowych, ale także przez odwołanie się do dostarczonej przez zamawiającego dokumentacji technicznej, projektów czy rysunków. Taka indywidualizacja przedmiotu umowy ma istotne znaczenie dla oceny odpowiedzialności przyjmującego zamówienie z tytułu ewentualnych wad dzieła. – II UK 313/17 – postanowienie SN – Izba Pracy z dnia 19-04-2018.

Dzieło może mieć postać materialną (np. meble) a także niematerialną (np. utwór, ekspertyza). Szczególnym rodzajem dzieła jest obiekt wykonany przez wykonawcę robót budowlanych zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej. Do takiego dzieła należy jednak stosować przepisy kodeksu cywilnego dotyczącego umowy o roboty budowlane (art. 647 – 658).

W praktyce czasami trudno odróżnić umowę o dzieło od innych umów na świadczenie usług. Kwalifikacja umowy o dzieło często bywa dokonywana przez strony umowy wadliwie i mianem tym są określane umowy, w których świadczenia usługodawcy nie spełniają wymogów przedmiotowych umowy o dzieło. Od umowy zlecenia umowa o dzieło odróżnia się tym, że przedmiotem umowy zlecenia jest dokonanie czynności prawnej. Zleceniobiorca przy jej wykonaniu zobowiązany jest do należytej staranności. Jest to umowa starannego działania., zaś umowa o dzieło jak wspomniałem jest umową rezultatu. Dołożenie przez zleceniobiorcę należytej staranności i mimo to nieosiągnięcie zamierzonego skutku nie stanowi przypadku niewykonania zobowiązania.

Od umowy o pracę umowa o dzieło różni się natomiast tym, że pracownik nie jest zobowiązany do osiągnięcia określonego rezultatu i w ramach umowy z pracodawcą pozostaje w stosunku zależności, czyli ma obowiązek stosować się do poleceń pracodawcy. Przyjmujący zamówienie wykonuje zaś dzieło samodzielnie, przy czym zamawiający może udzielać mu wskazówek co do sposobu wykonania dzieła. Umowa może przewidywać także, że do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego.

W ostatnich latach w obrocie prawnym można dosyć często spotkać się określaniem mianem umowy o dzieło stosunków umownych, w których przedmiotem nie jest dzieło w rozumieniu art. 627 k.c. Samo nazwanie umowy umową o dzieło to za mało, aby daną umowę faktycznie za taką uznać, zwłaszcza jeśli wykazuje ono w przeważającym stopniu cechy innego stosunku prawnego. Na tym tle często w sądach pacy dochodzi do weryfikacji postanowień  konkretnej umowy i ustalenia jej rzeczywistego charakteru bez względu na jej nazwę. Przyjrzyjmy się zatem wybranym orzeczeniom.

Z pewnością umową o dzieło nie można określić usługi pakowania ogórków czy usuwania pestek z owoców. 🙂

Z usługi pakownia ogórków do słoików, realizowanej w warunkach zorganizowanej produkcji, zbliżonej do typowego akordu pracowniczego, nie można zrobić dzieła. – I UK 296/16 –wyrok SN – Izba Pracy z dnia 18-05-2017.

Usunięcie pestek z owoców nie mogło być rezultatem umowy o dzieło, gdyż nie tworzyło żadnego substratu materialnego; przedmiotem działań zainteresowanych było usuwanie pestek, a nie tworzenie dzieła o charakterze indywidualnym i niepowtarzalnym. – II UK 199/12 – wyrok SN- Izba Pracy z dnia 05-03-2013.

W powyższym kontekście należy ogólnie pamiętać, że umów na pewne powtarzające się czynności bez możliwości osiągnięcia określonego rezultatu nie uznaje się za umowy o dzieło. Tym samym jako dzieła nie można kwalifikować np. takich usług jak usługi księgowe, dozoru mienia czy sprzątania obiektów.

Prace polegające na powtarzalnych usługach z zakresu księgowości sprzeciwiają się możliwości uznania ich za wykonanie dzieła, bowiem nie prowadzą do powstania obiektywnie istniejącego dzieła, a są nastawione na staranne wykonywanie czynności, a nie uzyskanie określonego rezultatu. Nie mamy do czynienia z właściwościami podmiotowymi, które z uwagi na posiadane przymioty mogą prowadzić do uzyskania indywidualnego rezultatu. – I UK 26/17 – wyrok SN – Izba Pracy z dnia 12-12-2017.

Typowe i powtarzalne dozorowanie mienia nie zawiera konstrukcyjnych cech wytworzenia dzieła lub osiągnięcia twórczego rezultatu. – I UK 222/18 –postanowienie SN – Izba Pracy z dnia 16-05-2019.

Ogólne wskazanie, że przedmiotem umów miało być sprzątanie obiektów budowlanych, nie koresponduje z „oznaczeniem” dzieła w rozumieniu art. 627 KC. Tego rodzaju przedmiot umowy bliższy jest „określeniu” czynności będących przedmiotem umowy zlecenia. II UK 260/17 – wyrok SN – Izba Pracy z dnia 13-09-2018.

Natomiast jako umowę o dzieło może być kwalifikowane np. wykonanie przyłączy gazowych.

Jeżeli przedmiotem umów było wykonanie przyłączy gazu do różnych obiektów, nie chodziło więc o wykonanie prostej pracy, lecz przyłącza gazu, które samodzielnie może być uznane za dzieło (określona inwestycja, robota budowlana lub jej część). Zadanie wykonawcy nie polega wówczas na starannym działaniu przy wykonywaniu zwykłych i powtarzalnych czynności, lecz na wykonaniu określonego dzieła (przyłącza gazu), uwzględniającego indywidualne uwarunkowania przedmiotu umowy i miejsca jej wykonania. Nawet gdyby nie wskazano cech i parametrów przyłącza gazu, to nie mogło być dowolności, jako że obowiązują powszechne regulacje, wymagające spełnienia określonych parametrów technicznych, budowlanych, bezpieczeństwa, zgodności z projektem i planem. Takiej robocie nie powinno się wówczas odmawiać cech dzieła. I UK 488/15 – wyrok SN – Izba Pracy z dnia 31-01-2017.

Wykład na określony temat może pod pewnymi warunkami również zostać uznany za dzieło.

Wykład na określony temat może stanowić dzieło w rozumieniu art. 627 KC, jeżeli posiada on cechy utworu, czyli ma charakter autorski – niestandardowy, niepowtarzalny i twórczy, a nadto jest możliwe jednoznaczne zweryfikowanie jego wykonania. – III UK 53/16 – wyrok SN – Izba Pracy z dnia 10-01-2017.

Cechy umowy o dzieło, może mieć także umowa o oddaniu samochodu do naprawy.

Umowa o oddaniu samochodu do naprawy jest umową mieszaną, do której stosować należy przepisy umowy o dzieło i umowy przechowania. – V CK 235/04 – wyrok SN – Izba Cywilna z dnia 25-11-2004.

Generalnie należy pamiętać, że przy odróżnieniu umowy o dzieło a umowy o świadczenie usług, że ta pierwsza powinna doprowadzić do wytworzenia indywidualnie oznaczonego rezultatu, z góry określonego, mającego samoistny byt oraz obiektywnie osiągalnego. Wykonanie natomiast określonych czynności bez względu na to, jaki rezultat one przyniosą charakteryzuje umowy zlecenia czy różne umowy o świadczenie usług występujące w praktyce.

Umowa o dzieło to umowa o określony rezultat pracy i umiejętności ludzkich (art. 627 KC), niezbędne jest zatem, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu, z góry określonego, mającego samoistny byt oraz obiektywnie osiągalnego i pewnego. Wykonanie dzieła najczęściej przybiera postać wytworzenia rzeczy, czy też dokonania zmian w rzeczy już istniejącej (naprawienie, przerobienie, uzupełnienie). Tego rodzaju postacie dzieła są rezultatami materialnymi umowy zawartej między stronami. Wykonanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności), bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie, jest natomiast cechą charakterystyczną tak dla umów zlecenia (gdy chodzi o czynności prawne – art. 734 § 1 KC), jak i dla umów o świadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami (gdy chodzi o czynności faktyczne – art. 750 KC). W odróżnieniu od umowy o dzieło, przyjmujący zamówienie w umowie zlecenia (umowie o świadczenie usług) nie bierze więc na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy oparta jest na zasadzie starannego działania (art. 355 § 1 KC), podczas gdy odpowiedzialność strony przyjmującej zamówienie w umowie o dzieło niewątpliwie jest odpowiedzialnością za rezultat. – II UK 219/12 – postanowienie SN – Izba Pracy z dnia 09-01-2013.