Umowa zawarta pomiędzy stronami, oprócz innych ważnych elementów, może określać także miejsce spełnienia świadczenia wynikającego z umowy. Miejscem spełnienia świadczenia przez dłużnika będzie konkretne miejsce w danej miejscowości, które może być sprecyzowane poprzez wskazanie danych adresowych lub określone w inny sposób umożliwiający jego identyfikację. Miejsce spełnienia świadczenie umownego może być także ustalone w sposób dorozumiany (np. jeśli w umowie dostawy nie zostało ono określone ale poprzednie umowy tego rodzaju między tymi samymi stronami je wskazywały, to przez miejsce spełnienia świadczenia można uznać miejsce realizacji poprzednich dostaw).
Zasady kodeksowe
Jeżeli treść umowy nie określa miejsca spełnienia świadczenia przez dłużnika, to zastosowanie będą miały zasady określone w art. 454 k.c. Zasady te stanowią, że wówczas należy w pierwszej kolejności odwołać się do właściwości zobowiązania wynikającego z umowy. Specyfika konkretnej umowy może powodować, iż dłużnik będzie mógł spełnić świadczenie tylko w określonym miejscu (np. remont danej nieruchomości). Następnie, jeśli miejsca wykonania zobowiązania nie można ustalić na podstawie właściwości zobowiązania, to świadczenie niepieniężne powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Takie świadczenie nazywa się długiem odbiorczym, ponieważ to wierzyciel powinien zgłosić się po jego odbiór do miejsca zamieszkania lub siedziby dłużnika. Jeżeli tego nie uczyni, nie może stawiać dłużnikowi zarzutu, że ten zobowiązania nie wykonał. Dłużnik zobowiązany do świadczenia wykona swój obowiązek, gdy w miejscu swojego zamieszkania lub siedziby rzeczywiście zaoferuje świadczenie wierzycielowi. W razie odmowy jego przyjęcia lub niezgłoszenia się po odbiór, wierzyciel może popaść w zwłokę i narazić się na konsekwencje, o których napisałem tutaj: „Zwłoka wierzyciela w wykonaniu umowy”.
W sytuacji, gdy świadczenie określone w umowie ma charakter pieniężny (innymi słowy jest to dług pieniężny), powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. Jest to tzw. dług oddawczy. W tym wypadku dłużnika obciąża obowiązek dostarczenia sumy pieniężnej na swój koszt i ryzyko do miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela. Właściwą chwilą dla oznaczenia miejsca wykonania zobowiązania jest moment spełnienia świadczenia, nie zaś chwila powstania zobowiązania jak przy długu odbiorczym, o którym była mowa w akapicie powyżej.
Wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia jeśli miejsce, w którym dłużnik je oferuje nie jest właściwym miejscem. W takiej sytuacji, dłużnik może popaść w zwłokę i ponosić konsekwencje, o których mowa tutaj: „Opóźnienie a zwłoka dłużnika w wykonaniu umowy”.
Wierzyciel zmieniający miejsce zamieszkania lub siedzibę pomiędzy chwilą powstania zobowiązania a chwilą jego wykonania powinien o tej zmianie poinformować dłużnika. Jeśli tego nie uczyni, dłużnika wprawdzie nadal będzie obciążał obowiązek wykonania zobowiązania, ale wierzyciel nie będzie mógł mu zarzucić opóźnienia, gdy dłużnik udowodni, iż próbował ustalić aktualne miejsce zamieszkania lub siedzibę wierzyciela.
Miejsce wykonania umowy a siedziba przedsiębiorstwa
Należy pamiętać, że opisane powyżej zasady określające sposób ustalenia miejsca spełnienia zarówno świadczenia niepieniężnego, jak i pieniężnego ulegają modyfikacji, jeśli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela. Wówczas miejscem spełnienia świadczenia będzie siedziba przedsiębiorstwa dłużnika przy długu odbiorczym lub siedziba przedsiębiorstwa wierzyciela przy długu oddawczym.
Art. 454. k.c. § 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
Poza tym, w przypadku, gdy świadczenie pieniężne będzie miało charakter bezgotówkowy miejsce spełnienia świadczenia będzie wyznaczać de facto rachunek bankowy wierzyciela. W odniesieniu do przedsiębiorców trzeba mieć także na uwadze regulację zawartą w art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. Zgodnie z tym przepisem, dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą powinno następować za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku, gdy:
- stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
- jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 zł, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.
Rachunek płatniczy jest rachunkiem płatniczym prowadzony przez bank lub innego dostawcę usług płatniczych. Więcej na ten temat dowiesz się stąd: „Rachunek płatniczy a rachunek bankowy”.
Miejsce wykonania umowy a sąd właściwy
Określenie miejsca wykonania umowy ma również znaczenie dla określenia właściwego sądu przed którym można dochodzić roszczeń wynikających z konkretnej umowy. W tego typu sprawach można skorzystać z tzw. właściwości przemiennej i zamiast wytaczać powództwo w miejscu zamieszkania (siedziby) pozwanego zgodnie z ogólną zasadą stosowaną na gruncie sądowego postępowania cywilnego, wytoczyć powództwo przed sądem miejsca wykonania umowy. Zgodnie bowiem z art. 34 k.p.c. powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania.