Przy zawieraniu umowy strona może być reprezentowana przez pełnomocnika. Dotyczy to zarówno osób prawnych czy innych jednostek organizacyjnych jak i osób fizycznych.
Pełnomocnictwo jako instytucja prawna uregulowane jest w art. 95 – 109 kodeksu cywilnego. Pełnomocnictwo polega na tym, że czynność prawna dokonana przez pełnomocnika w granicach umocowania jakie zostało mu udzielone pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego czyli osoby, która udzieliła pełnomocnictwa (mocodawcy). Umocowanie dla pełnomocnika powstaje na podstawie oświadczenia woli osoby lub podmiotu, działającego w charakterze mocodawcy.
Przed zawarciem umowy ze stroną reprezentowaną przez pełnomocnika należy upewnić się, że pełnomocnictwo został udzielone prawidłowo i jego zakres pozwala pełnomocnikowi skutecznie zawrzeć umowę w umieniu mocodawcy, którego reprezentuje. Dobrą praktyką jest dołączanie dokumentu pełnomocnika jako załącznika do umowy.
Należy pamiętać, że pełnomocnictwo, w przeciwieństwie do prokury, udzielone w imieniu spółki handlowej nie jest ujawniane w rejestrze KRS. Jedynie dokument pełnomocnictwa będzie potwierdzał umocowanie pełnomocnika do działania w imieniu spółki będącej mocodawcą. Pełnomocnik w trakcie zawierania umowy powinien ujawnić, że działa w imieniu mocodawcy w ramach udzielonego mu pełnomocnictwa, nie zaś we własnym imieniu.
Rodzaje pełnomocnictw
Treść dokumentu pełnomocnictwa decyduje, o tym jakie czynności może podejmować w imieniu mocodawcy pełnomocnik. Pełnomocnictwo może być ogólne, rodzajowe albo udzielone do poszczególnej czynności.
Pełnomocnictwo ogólne zgodnie z art. 98 k.c. obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Nie określa ono poszczególnych czynności do których umocowany jest pełnomocnik ze wskazaniem na ich rodzaj lub przedmiot. Pojęcie zwykłego zarządu ma zmienną treść i zależy od rodzaju stosunku prawnego, w ramach którego zarząd jest wykonywany, oraz prawne i ekonomiczne skutki konkretnej czynności. Obecnie przeważa kierunek wykładni poszerzający zakres czynności wchodzących w skład zwykłego zarządu np. o takie czynności, jak nabywanie nieruchomości i innych praw rzeczowych czy zawieranie umów kredytowych, które pozostają w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. To czy czynność prawna przekracza zwykły zarząd, może być ocenione tylko w konkretnej sytuacji z uwzględnieniem kontekstu faktycznego, w jakim była ona podjęta.
Pełnomocnictwo rodzajowe określa w swojej treści rodzaj i przedmiot czynności, do których pełnomocnik został umocowany (np. do zawierania w imieniu mocodawcy umów najmu i dzierżawy). Na podstawie pełnomocnictwa rodzajowego możliwe jest umocowanie pełnomocnika zarówno do czynności wchodzących w zakres zwykłego zarządu, jak również czynności przekraczających ten zakres. Wyjątkiem będą czynności dla, których przepis ustawowy przewiduje pełnomocnictwo szczegółowe.
Pełnomocnictwo szczegółowe odnosi się do czynności, które zostały dokładnie określone w jego treści (np. pełnomocnictwo do zawarcia określonej umowy).
Forma pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie co wynika wprost z art. 99 par. 2 k.c.
Jeśli natomiast do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone także w tej formie – art. 99 par. 1 k.c. Typowym przykładem takiego pełnomocnictwa będzie pełnomocnictwo udzielone w formie aktu notarialnego do przeniesienia prawa własności nieruchomości, które jako czynność prawna wymaga zachowania takiej formy.
Zawarcie umowy z rzekomym pełnomocnikiem
Przy zawieraniu umowy z pełnomocnikiem należy pamiętać o tym, że ewentualne ograniczenia nałożone na pełnomocnika w relacji wiążącej go z mocodawcą maja znaczenie tylko do ich wewnętrznych stosunków.
Kodeks cywilny określa konsekwencje prawne w przypadku zawarcia umowy z rzekomym pełnomocnikiem (tzw. falsus procurator). Rzekomy pełnomocnik to pełnomocnik działający bez jakiegokolwiek umocowania albo działający w sposób przekraczający granice swojego umocowania.
Zgodnie z art. 103 par. 1 k.c. jeżeli zawierający umowę pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Druga strona może wyznaczyć takiej osobie odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Umowa przestaje wówczas pomiędzy stronami obowiązywać, gdyż staje się bezwzględnie nieważna.
Potwierdzenie zawarcie umowy nie wymaga formy szczególnej. Mocodawca może je złożyć w sposób dowolny, z wyjątkiem sytuacji, gdy forma szczególna była wymagana do zawarcia umowy. Wówczas potwierdzenie zgodnie z art. 63 par. 2 k.c. powinno mieć taką samą formę szczególną.
Jeżeli strona umowy podnosi wadliwość zawartej umowy z powodu braku należytego umocowania pełnomocnika drugiej strony, na nieważność umowy może powołać się dopiero po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego do potwierdzenia umowy.
Skutek zawartej przez rzekomego pełnomocnika umowy w postaci nieważności następuje dopiero po definitywnej odmowie potwierdzenia, a także z bezskutecznym upływem zakreślonego terminu. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 r. IV CSK 95/10.
Kodeks cywilny reguluje także działanie rzekomego pełnomocnika po wygaśnięciu jego pełnomocnictwa. Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.
Należy pamiętać, też o tym, że zgodnie z art. 100 k.c. okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy. Stosownie do tego, pełnomocnictwo może być udzielone nie tylko osobie pełnoletniej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych, ale także takiej, która posiada tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osobami posiadającymi ograniczoną zdolność do czynności prawnych są małoletni powyżej 13 roku życia, ubezwłasnowolnieni częściowo albo osoby, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego. W momencie, gdy mocodawca udziela pełnomocnictwa takiej osobie, przyjmuje na siebie ryzyko dokonywania przez nią czynności dla siebie niekorzystnych.
Odpowiedzialność fałszywego pełnomocnika wobec drugiej strony umowy
Fałszywy pełnomocnik ponosi odpowiedzialność wobec drugiej strony umowy. Zgodnie z art. 103 par. 3 k.c. W braku potwierdzenia umowy ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
Odpowiedzialność rzekomego pełnomocnika wobec drugiej strony umowy opiera się na zasadzie ryzyka, co oznacza, że nie jest uzależnione od winy pełnomocnika, który mógł nawet nie zdawać sobie sprawy z nieważności swojego pełnomocnictwa.
Brak potwierdzenia oznacza zarówno odmowę potwierdzenia, jak i bezskuteczny upływ terminu do potwierdzenia umowy. Rzekomy pełnomocnik ma obowiązek zwrócić wszystko, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy. Obowiązek ten jest niezależny od tego, czy druga strona wiedziała, czy nie wiedziała o braku umocowania pełnomocnika do zawarcia umowy, jak również od tego czy pełnomocnik działał w dobrej czy złej wierze.
Ponadto rzekomego pełnomocnika będzie obciążał także obowiązek naprawienie szkody, gdy druga strona zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub przekroczeniu jego zakresu. Jednak jego odpowiedzialność odszkodowawcza ograniczona jest do tzw. ujemnego interesu umownego. Szkoda obejmuje więc przede wszystkim koszty poniesione przez drugą stronę w celu zawarcia umowy. Nie uchybia to jednak odpowiedzialności wynikającej z przepisów o czynach niedozwolonych, np. w przypadku karalnej działalności osób podających się za rzekomych pełnomocników i wprowadzających drugą stronę w błąd w sposób celowy.
Jeżeli działanie rzekomego pełnomocnika jest przez niego zawinione, to nie należy stawiać poszkodowanemu przeszkód w zakresie dochodzenia roszczenia na podstawie art. 415 k.c. Osoba, która w sposób zawiniony zawarła bez umocowania umowę przedwstępną sprzedaży lokalu, jest obowiązana do naprawienia szkody nie tylko w granicach ujemnego interesu umownego (art. 103 § 3 k.c.), ale również na podstawie art. 415 w zw. z art. 361 k.c. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r. V CSK 319/09.