Prokura jest rodzajem pełnomocnictwa, którego może udzielić przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Prokura obejmuje umocowanie dla prokurenta do podejmowania przez niego czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Prokura powinna być udzielona na piśmie. Niedochowanie formy pisemnej powoduje nieważność udzielenia prokury.
Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich. Wyjątkiem jest prokura oddziałowa, która ogranicza umocowanie prokurenta do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.
Kto może ustanowić prokurenta?
Prokurę można ustanowić w spółkach osobowych jak i spółkach kapitałowych. Prokury nie może udzielić przedsiębiorca jednoosobowy podlegający wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej. Nie może jej również udzielić spółka cywilna, nie jest ona bowiem przedsiębiorcą w świetle przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
W spółkach osobowych ustanowienie prokurenta następuje za zgodą wszystkich wspólników, którzy mają prawo prowadzenia spraw spółki. W spółkach kapitałowych ustanowienie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu.
Kto może zostać prokurentem?
Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Taką zdolność mają osoby pełnoletnie, czyli takie, które ukończyły 18 lat i nie zostały ubezwłasnowolnione. Prokurentem nie może być zatem osoba fizyczna posiadająca tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych ani osoba prawna.
Udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym. Niemniej wpisy dotyczące prokury w KRS mają charakter deklaratoryjny, co oznacza, że prokura jest ważna, mimo że nie została wpisana do rejestru. Wpis prokury w rejestrze ma jednak bardzo ważne znaczenie, wiąże się z nim bowiem domniemanie ważności udzielenia prokury. Poza tym, prokurent uzyskuje możliwość skutecznego legitymowania się odpisem lub wyciągiem z KRS potwierdzającym status prokurenta.
Prokura jest ważna, mimo że nie została wpisana do rejestru sądowego. Wpis do rejestru ma jednak istotne znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego i to z dwóch powodów. Po pierwsze, łączy się z nim domniemanie ważności udzielenia prokury, wynikające z art. 17 ust. 1 ustawy o K.R.S. Po drugie, prokurent uzyskuje możliwość skutecznego wylegitymowania się odpisem lub wyciągiem z rejestru sądowego. Dotyczy to zarówno udziału prokurenta w obrocie gospodarczym, jak i w postępowaniu przed sądem, prokurent powinien bowiem przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy odpis lub wyciąg z rejestru sądowego, który zastępuje wymagane od pełnomocnika – zgodnie z art. 89 § 1 k.p.c. – pełnomocnictwo procesowe. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r. II CK 120/05.
Rodzaje prokury
Prokura może być udzielona jednej osobie lub kilku osobom. Jeżeli prokura ma charakter samoistny to prokurent może działać samodzielnie za spółkę. Natomiast prokurent, któremu udzielono prokury łącznej nie może działać samodzielnie, musi współdziałać z innymi osobami. Może to być drugi prokurent albo wspólnik lub członek zarządu.
W przypadku prokury łącznej mamy de facto do czynienia z jedną prokurą, zatem prokurenci, którym jej udzielono muszą przy czynności prawnej działać razem. Przy prokurze łącznej dopuszczalne są jednak różne warianty łącznego działania prokurentów tj. łączne działanie wszystkich prokurentów lub niektórych z nich.
Ponadto prokura może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania spółki osobowej.
Prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa. Jest to tzw. prokura oddziałowa.
Jeśli ustanowiono kilku prokurentów kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury.
Zgłoszenie prokury do rejestru przedsiębiorców powinno określać jej rodzaj, a także sposób jej wykonywania w przypadku prokury łącznej oraz prokury, obejmującej umocowanie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.
Do czego uprawniony jest prokurent?
Zakres umocowania prokurenta wynika z ustawy jaką jest kodeks cywilny. Prokurent na mocy art. 109¹ k.c. umocowany jest do dokonywania w imieniu przedsiębiorcy czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Z tego ogólnego stwierdzenia wynika bardzo szeroki zakres uprawnień prokurenta.
W ramach czynności sądowych prokurent jest uprawniony do reprezentowania przedsiębiorcy przed wszystkimi sądami, a także przed organami państwowymi i samorządowymi. Może zatem np. wnosić pozwy, wnioski, apelacje oraz inne pisma procesowe, zawierać ugody sądowe, udzielać pełnomocnictw procesowych itd.
W ramach czynnościach pozasądowych w ramach swojego umocowania może z kolei zawierać różnorakie umowy w imieniu przedsiębiorcy np. umowy sprzedaży, najmu, dzierżawy, umowy i pracę, umowy dotyczące zaciągania kredytów i pożyczek. Może także wystawiać weksle i czeki, przyjmować darowizny, udzielać poręczeń itp.
Zakres umocowania pełnomocnika jest zatem szerszy od pełnomocnictwa ogólnego, o którym mowa w art. 98 k.c. O pełnomocnictwie pisałem w poprzednim wpisie: Pełnomocnictwo a zawarcie umowy.
Natomiast prokurent nie może dokonywać czynności prawnych, na podstawie których następuje zbycie przedsiębiorstwa czy oddanie go do czasowego korzystania. Nie może również zbywać i obciążać nieruchomości. Do wszystkich czynności tego rodzaju wymagane jest pełnomocnictwo szczegółowe.
Prokurent nie może reprezentować spółki handlowej znajdującej się w procesie likwidacji czy w upadłości.
Prokurent nie może ustanowić dalszego prokurenta czyli przenieść prokury. Nie może także ustanowić pełnomocnictwa ogólnego. Prokurent może natomiast ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności.
Kiedy prokura wygasa?
Prokura może być w każdym czasie odwołana przed przedsiębiorcę, który jej udzielił. Jeśli tak się stanie prokura wygasa. Poza tym, prokura wygaśnie na skutek:
- wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru,
- ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy,
- otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy.
Prokura wygaśnie również na skutek wystąpienia pewnych zdarzeń dotyczących prokurenta. Są nimi:
- śmierci prokurenta,
- zrzeczenie się prokury przez prokurenta,
- utrata przez prokurenta pełnej zdolności do czynności prawnych.
Natomiast śmierć przedsiębiorcy ani utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury.
Jak już wspomniałem, wygaśnięcie prokury należy zgłosić do rejestru przedsiębiorcy. Wykreślenia ma jednak charakter deklaratoryjny, co oznacza, że samo zaistnienie jednego z wymienionych wyżej zdarzeń spowoduje wygaśnięcie prokury, nawet jeśli nie będzie ona jeszcze wykreślona z KRS.