Spółka jawna jest jedną ze spółek handlowym uregulowanych w kodeksie spółek handlowych. Jest to spółka osobowa, prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą. Spółka jawna nie ma osobowości prawnej (jak np. spółka z o.o. czy spółka akcyjna), ale jej majątek jest majątkiem odrębnym od majątku osobistego wspólników. Może również we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Jest przez to zaliczana do tzw. ułomnych osób prawnych.

Wspólnikiem spółki jawnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, w tym inne spółki handlowe, którym przysługuje zdolność prawną.

Każdy wspólnik spółki jawnej odpowiada za jej zobowiązania bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Odpowiedzialność wspólników ma tzw. charakter subsydiarny, co oznacza, że wierzyciel spółki jawnej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Jednak subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem spółki do rejestru. Co również istotne, osoba przystępująca do spółki po jej utworzeniu w charakterze wspólnika odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przystąpienia.

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Osoby, które działały w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed jej wpisaniem do rejestru, za zobowiązania wynikające z tego działania odpowiadają solidarnie.

Umowa spółki jawnej

Umowa spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności i powinna zawierać następujące elementy obowiązkowe:

• firmę i siedzibę spółki;
• określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość;
• przedmiot działalności spółki;
• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna„. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp. j.”.

Umowa spółki jawnej może być zawarta także z wykorzystaniem wzorca takiej umowy określonego przez Ministra Sprawiedliwości w rozporządzeniu. Zawarcie umowy spółki jawnej przy wykorzystaniu wzorca umownego wymaga wypełnienia formularza umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym i opatrzenia go kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Majątek spółki jawnej i wkład wspólnika

Majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład przez wspólników lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

Wkład wspólnika do spółki jawnej może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Jednak w przypadku zawarcia lub zmiany umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy, o który wspomniałem powyżej, wkład wspólnika może być wyłącznie pieniężny. Prawa, które wspólnik zobowiązuje się wnieść do spółki, uważa się za przeniesione na spółkę. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe.

Zasady reprezentacji w spółce jawnej

W spółce jawnej każdy wspólnik ma prawo  samodzielnie reprezentować  spółkę. Prawo wspólnika do reprezentowania spółki jawnej dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Prawa tego nie można ograniczyć ze skutkiem  wobec osób trzecich.

Niemniej, umowa spółki może przewidywać, że dany wspólnik nie ma prawa  do reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania działając łącznie  z innym wspólnikiem lub prokurentem. Należy jednak pamiętać, że pozbawienie wspólnika prawa do reprezentowania spółki nie jest skuteczne wobec osób trzecich. Ma jedynie znaczenie w stosunkach wewnętrznych  pomiędzy wspólnikami. Znaczenie w stosunkach zewnętrznych mają natomiast postanowienia umowy spółki, określające  łączny sposób reprezentacji  przyjęty przez wspólników spółki jawnej. Umowa spółki może taki wymóg wprowadzać w odniesieniu do wszystkich wspólników, ale może także stanowić, że niektórzy wspólnicy mogą spółkę reprezentować samodzielnie, a inni łącznie.

Pozbawienie wspólnika prawa do reprezentowania spółki może też nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

Stosunki wewnętrzne spółki jawnej

Kodeks spółek handlowych zawiera przepisy regulujące stosunki wewnętrzne spółki jawnej (art. 37 – 57 k.s.h.). Mają one zastosowanie wtedy, gdy w umowie spółki wspólnicy nie postanowili inaczej, z tym zastrzeżeniem, że nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników oraz nieważne będzie umowne ograniczenie prawa wspólnika do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz umowne ograniczenie prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki.

Kodeksowe zasady dotyczące stosunków wewnętrznych w spółce jawnej stanowią, że:

• każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Nie jest natomiast możliwe pozbawienie wspólnika udziału w zyskach;

• każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy, choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników;

• prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom bądź na mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki;

• ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. Odwołać prokurę może każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki;

• jeżeli w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników, konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki;

• wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Jeżeli jednak udział uległ wskutek strat spółki obniżeniu, w pierwszej kolejności zysk przeznacza się na uzupełnienie udziału. W spółce jawnej wspólnikowi przysługuje też prawo żądania odsetek od udziału kapitałowego w wysokości 5% rocznie, choćby nawet spółka poniosła straty;

• wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.

Należy mieć ponadto na uwadze, że prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. To samo dotyczy również zwolnienia wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Wypowiedzenie umowy spółki jawnej

Umowę spółki jawnej może wypowiedzieć każdy wspólnik. Jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki.

Rozwiązanie spółki jawnej

Spółka jawna rozwiązuje się jeżeli wystąpią przyczyny przewidziane w umowie spółki. Poza tym, rozwiązanie spółki jawnej powodują:

• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
• ogłoszenie upadłości spółki;
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
• prawomocne orzeczenie sądu.

W przypadkach rozwiązania spółki jawnej należy przeprowadzić jej likwidację, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki.