W obrocie prawnym umowy zawierane są często pod warunkiem. Przez warunek należy rozumieć zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego zależy powstanie lub ustanie skutków umowy jako czynności prawnej. Zastrzeganie warunków w umowach umożliwia uzależnienie powstania lub ustania określonych skutków prawnych od ich wystąpienia lub niewystąpienia. Należy mieć na względzie, że warunek powinien być zawarty w treści umowy, jego istnienia w odniesieniu do umowy nie można domniemywać.

Art. 89 k.c. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).

Jakie rodzaje warunków można wyróżnić?

Warunki można sklasyfikować jako zawieszające i rozwiązujące. Z warunkiem zawieszającym mamy do czynienia wówczas, gdy powstanie skutków prawnych danej czynności prawnej (np. umowy) zostało uzależnione od jego wystąpienia (np. sprzedaż samochodu pod warunkiem uzyskania przez kupującego pożyczki na ten cel).

Warunek rozwiązujący to z kolei warunek, którego wystąpienie powoduje ustanie skutków danej czynności prawnej (np. rozwiązanie umowy pod warunkiem utraty prawa jazdy).

Warunki można podzielić także na dodatnie i ujemne. Warunek dodatni to warunek, którego ziszczenie się powoduje zmianę istniejącego stanu rzeczy. Warunek ujemny nie wpływa na zmianę istniejącego stanu rzeczy, czyli to warunek, który został zastrzeżony ale nie wystąpił.

Można też wyróżnić warunki potestatywne tj. takie, których wystąpienie zależy od woli strony lub stron. Wyróżnia się też warunki zależne od przypadku oraz warunki mieszane, czyli zależne częściowo od woli stron a częściowo od przypadku.

Jako warunek nie może być kwalifikowane zdarzenie prawne, które stanowi treść danej czynności prawnej i objęte jest wyłącznie wolą stron.

Zastrzeżenie, uzależniające powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego, którego ziszczenie się zależy od woli stron nie może być kwalifikowane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2004 r., II CK 341/02.

Od warunków w rozumieniu art. 89 k.c. należy odróżnić natomiast warunki prawne tj. ustawowe przesłanki skuteczności czynności prawnej (np. wymóg uzyskania zezwolenia określonego organu, czy wymagania co do formy czynności prawnej).

Z istoty warunku prawnego wynika, iż nie stanowi on umownego zastrzeżenia powstania czy ustania skutków czynności prawnej od przyszłego i niepewnego zdarzenia, uzależnia jedynie jej ważność lub skuteczność od wystąpienia przesłanki określonej w przepisie prawa. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., III CK 577/04.

Warunek musi być możliwy do spełnienia

Co istotne, zastrzeżony w umowie warunek musi być możliwy do spełnienia, czyli musi to być zdarzenie obiektywnie mogące wystąpić. O niemożliwości warunku można mówić wówczas, gdy oceniając rzeczywistość obiektywnie, zdarzenie, któremu nadano przymiot warunku, nie może wystąpić (np. lot na Marsa na paralotni).

W związku z tym, że warunek to zdarzenie przyszłe i niepewne, nie można uzależnić powstania lub ustania skutków prawnych umowy od zdarzenia, które już miało miejsce przed jej zawarciem lub następującego równocześnie z zawarciem umowy.

Należy pamiętać także o tym, że warunek nie może być także sprzeczny z ustawą lub z zasadami współżycia społecznego (tj. normami moralno-etycznymi).

Warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej (umowy), gdy jest zawieszający. Warunek taki uważa się za niezastrzeżony jeżeli jest rozwiązujący.

Zastrzec warunek można we wszystkich umowach, chyba że zakazuje tego wyraźnie przepis prawa albo zakaz taki wynika z właściwości danej czynności prawnej. Zastrzeżenie warunku jest przykładowo niedopuszczalne przy przenoszeniu własności nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 157 § 1 k.c. własności nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

Warunek można zastrzec także w umowie przedwstępnej. O umowie przedwstępnej więcej napisałem tutaj: Umowa przedwstępna – skutki jej zawarcia.

Ziszczenie się warunku powoduje, że dochodzi do powstania lub ustania skutków prawnych danej czynności prawnej. Skutek prawny związany ze ziszczeniem się warunku powstaje z chwilą jego spełnienia. ziszczenie się warunku nie ma zatem mocy wstecznej. Jednakże strony mogą w tym względzie postanowić odmiennie i moc wsteczną ziszczenia się warunku w odniesieniu do danej umowy lub innej czynności prawnej między sobą ustalić.

Fikcje skuteczności dotyczące warunków

Strony umowy powinny powstrzymywać się od podejmowania zachowań wpływających na ziszczenie lub nieziszczenie się warunku w zależności od tego co leży w ich interesie. Art. 93 k.c. normuje konsekwencje postępowań sprzecznych z tym nakazem i określa sankcje za nieuczciwe postępowanie strony, która  wbrew zasadom uczciwości i dobrej wiary, doprowadza swoim działaniem lub zaniechaniem do ziszczenia lub nieziszczenia się zastrzeżonego warunku.

Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jakby warunek się ziścił.

Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, następują skutki takie, jakby warunek się nie ziścił.

Pomiędzy działaniem strony a ziszczeniem albo nie ziszczeniem się warunku powinien zachodzić związek przyczynowy.