Małżonkowie mogą zawrzeć umowę wspólnie jako jej strona. Wówczas odpowiadają za zobowiązania z niej wynikające solidarnie, a kontrahent będący wierzycielem może żądać zaspokojenia swoich roszczeń zarówno z majątków osobistych małżonków oraz z ich majątku wspólnego.

Jeżeli małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej i jeden z nich zawrze umowę bez zgody drugiego, to do takiej sytuacji stosuje się postanowienia art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten statuuje zasadę, że małżonek odpowiada za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka tylko wtedy, gdy nastąpiło to za jego zgodą. W przypadku braku takiej zgody, osoba pozostająca w związku małżeńskim, co do zasady,  nie odpowiada za zobowiązania (długi) współmałżonka wynikające z zawartej umowy, a wierzyciel może żądać wtedy zaspokajania swoich roszczeń jedynie z:

• majątku osobistego małżonka będącego dłużnikiem,
• z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
• korzyści uzyskanych z przysługujących dłużnikowi praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy,
• a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Art. 41. K.r.o. § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.

Co stanowi majątek osobisty małżonka?

Majątek osobisty, z którego wierzyciel ma prawo żądać zaspokojenia swoich roszczeń to przedmioty i prawa, które przysługują tylko i wyłącznie jednemu małżonkowi. W skład takiego majątku wchodzą w pierwszym rzędzie przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej tj. przed zawarciem małżeństwa. Do majątku osobistego małżonka należą także niektóre przedmioty majątkowe i prawa nabyte w trakcie małżeństwa. Należą do nich:

• przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił tj. zapisał je obojgu małżonków.
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom np. wkłady majątkowe wniesione do spółki cywilnej,
• przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. zegarek, odzież itp.),
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do alimentów),
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej małżonka (ale wypłacone już wynagrodzenie lub dochody z działalności zarobkowej wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków),
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia(artystyczne, literackie, techniczne, naukowe),
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zgoda na zawarcie umowy przez współmałżonka

Teoretycznie zgoda osoby pozostającej w związku małżeńskim na zawarcie umowy przez drugiego małżonka może być wyrażona w dowolny sposób, nawet dorozumiany, ale praktyce zawierając umowę z osobą będąca w związku małżeńskim warto zadbać o to, aby zgoda tego rodzaju była udzielona wyraźnie i pisemnie. To druga strona umowy będzie musiała bowiem w razie wątpliwości udowodnić wyrażenie zgody na zawarcie umowy przez małżonka swojego kontrahenta. Wyrażenie zgody może nastąpić zarówno przed jak i po zawarciu umowy. Zgoda powinna dotyczyć konkretnej umowy. Nie może być ogólna i dotyczyć np. wszelkich umów zawieranych przez małżonka lub umowy nie skonkretyzowanej.

W kontekście zgody na zawarcie umowy przez małżonka, należy mieć na uwadze treść art. 787 kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten stanowi, że sąd nada klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Art. 787 k.p.c. Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Z dokumentu przedłożonego przez wierzyciela w celu uzyskania na podstawie art. 787 k.p.c. klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, musi wynikać wprost, że wyraził on zgodę na zaciągnięcie zobowiązania ( zawarcie umowy).  Sąd orzekający w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu nie może opierać się na domniemaniu istnienia takiej zgody.

W sprawie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787 k.p.c.) nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika. – Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 r. III CZP 117/10.