Spółka cywilna jest formą prowadzenia działalności gospodarczej często wykorzystywaną w praktyce przez osoby będące jej wspólnikami. Spółka cywilna uregulowana jest w przepisach kodeksu cywilnego (art. 860 – 875 k.c.).

Charakter prawny spółki cywilnej

Zawiązując spółkę cywilną należy pamiętać, że nie posiada ona podmiotowości prawnej. Jest to wyłącznie umowa o charakterze zobowiązaniowym zawarta pomiędzy wspólnikami. W konsekwencji spółka cywilna nie posiada zdolności sądowej i procesowej czy upadłościowej. Nie posiada również statusu przedsiębiorcy.  Za przedsiębiorców uważa się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Spółka cywilna może natomiast posiadać podmiotowość na gruncie prawa pracy, czyli może być pracodawcą.

Spółka cywilna nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Podatek dochodowy od dochodu osiągniętego ze spółki płacą odrębnie wspólnicy. Spółka cywilna może być natomiast podatnikiem VAT.

Spółka cywilna nie posiada własnej firmy w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Pod firmą działają natomiast poszczególni przedsiębiorcy będący wspólnikami spółki cywilnej. Prawidłowe oznaczenie spółki cywilnej powinno uwzględniać firmy wspólników spółki cywilnej. Nazwa spółki cywilnej, w przypadku, gdy tworzą ją osoby fizyczne, powinna zawierać co najmniej imiona i nazwiska wszystkich wspólników z dopiskiem „spółka cywilna” (lub skrót s. c.).

Forma umowy spółki cywilnej

Umowa spółki cywilnej powinna być sporządzona na piśmie, przy czym jest to forma zastrzeżona dla celów dowodowych. Niezachowanie tej formy nie wywołuje negatywnych skutków co do powstania stosunku prawnego spółki. Skutkuje natomiast ograniczeniami w zakresie dowodzenia faktu zawarcia umowy czy jej treści. W przypadku niezachowania formy pisemnej umowy spółki cywilnej, faktu tego nie można w sądzie dowodzić zeznaniami świadków czy przesłuchaniem stron. Jednak, gdy stronami umowy spółki cywilnej są przedsiębiorcy, wyłączone jest stosowanie przepisów o formie pisemnej dla celów dowodowych (art. 74 par. 4 k.c.). Wówczas w zaistniałym ewentualnie sporze co do zawarcia umowy bądź jej treści nie obowiązują powyższe ograniczenia w zakresie wykorzystania dowodów osobowych.

Forma pisemna umowy spółki może zostać zachowana w ten sposób, że strony złożą swoje oświadczenia woli w formie pisemnej i opatrzą je podpisami w momencie zawierania umowy, jak również poprzez późniejsze spisanie treści zawartej umowy spółki.

Każda zmiana umowy spółki wymaga zachowania tej samej formy jaka jest wymagana do jej zawarcia, chyba że wspólnicy w umowie spółki zastrzegli formę bardziej kwalifikowaną.

Szczególne zasady dotyczące formy zawarcia umowy spółki obowiązują w sytuacji, gdy do spółki jest wnoszona tytułem wkładu nieruchomość na własność. W takim przypadku umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Podobnie, gdy tytułem wkładu do spółki cywilnej będzie wnoszone przedsiębiorstwo (tj. zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej) umowa spółki cywilnej powinna być zawarta w formie szczególnej, w tym wypadki w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Treść umowy spółki cywilnej

Umowa spółki cywilnej powinna być zawarta co najmniej pomiędzy dwoma wspólnikami. W umowie spółki powinni być oznaczeni wszyscy wspólnicy. Wspólnikiem spółki cywilnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym przysługuje zdolność prawną. W praktyce najczęściej umowa spółki cywilnej jest zawierana pomiędzy osobami fizycznymi.

Zgodnie z art. 860 §1 k.c.  przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Przepis ten wskazuje na minimalną treść jaką powinna zawierać umowa spółki cywilnej. Umowa ta powinna określać zobowiązanie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, przy czym cel ten powinien być w umowie wyraźnie wskazany (skonkretyzowany). Cel gospodarczy nie musi być jednocześnie celem zarobkowym. Nie każdy cel gospodarczy może zostać wskazany w umowie spółki cywilnej. Niedopuszczalne są postanowienia określające prowadzenie przez wspólników działalności gospodarczej sprzecznej z prawem (np. przemyt narkotyków) lub zastrzeżonej dla pewnej grupy przedsiębiorców np. dla ubezpieczycieli czy banków.

Ponadto umowa spółki powinna zawierać zobowiązanie wspólników do podjęcia określonych w niej działań dla realizacji zamierzonego wspólnego celu. Jego osiągnięcie zakłada konieczność współdziałania wspólników. Działania wspólników, do których się zobowiązują w umowie spółki, mogą przybrać różną formę. Może to być przede wszystkim wniesienie wkładów, ale wspólnicy mogą również zdecydować, że nie zawierają w umowie postanowień dotyczących wniesienia wkładów. Zobowiązanie do wniesienia wkładu jest bowiem tylko jednym z możliwych sposobów działania, jakie wspólnicy mogą podjąć, aby osiągnąć wspólny cel gospodarczy . Jeżeli wspólnik zobowiązuje się do wniesienia wkładu, w umowie spółki cywilnej należy wskazać jego przedmiot i wartość. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.

Do postanowień przedmiotowo istotnych umowy spółki (tzw. essentialia negotii) należy zatem zaliczyć zobowiązanie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego oraz ich zobowiązanie do działania w sposób oznaczony dla jego osiągnięcia. Brak któregokolwiek z tych postanowień powoduje, że zawarta umowa nie jest umową spółki cywilnej w rozumieniu art. 860 par. 1 k.c.

Inne postanowienia, które w umowie spółki cywilnej mogą zostać zawarte, z prawnego punktu widzenia nie mają tzw. charakteru przedmiotowo istotnego. Oznacza to, że mogą ale nie muszą być w niej określone. Należy bowiem pamiętać, że w przypadku ich pominięcia w umowie spółki stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, które regulują między innymi takie kwestie jak: reprezentacja spółki cywilnej (art. 866), udział wspólnika w zyskach i w stratach (art. 867), podział i wypłata zysków (art. 868), wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej (art. 869), wejście spadkobierców do spółki cywilnej (art.  872), domniemanie trwania spółki cywilnej (art. 873), rozwiązanie spółki cywilnej (art. 874), podział majątku po rozwiązaniu spółki (art. 875). Umowa spółki cywilnej powyższe kwestie może regulować odmiennie niż kodeks cywilny. Zatem w umowie spółki cywilnej nie muszą, choć mogą być zawarte postanowienia dotyczące:

• nazwy spółki cywilnej i jej siedziby,
• prowadzenia spraw spółki i zasad jej reprezentacji,
• udziału wspólników w zyskach i stratach,
• przeniesienia przez wspólnika członkostwa na inną osobę (oczywiście, o ile wspólnicy określi, że będzie to w ogóle możliwe),
• ograniczeń co do czasu trwania spółki,
• określenia innych przyczyn rozwiązania spółki,
• określenia okresu wypowiedzenia umowy spółki.

Można też określić w umowie spółki cywilnej postanowienia przewidującego wstąpienie w przyszłości oznaczonego wspólnika do spółki, określające jednocześnie osobę tego wspólnika, termin wstąpienia oraz sposób współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu.

Umowa spółki a podatek od czynności cywilnoprawnych

Po zawarciu umowy spółki cywilnej należy złożyć deklaracje i opłacić podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na siedzibę spółki. Stawka tego podatku wynosi 0,5%, podstawy opodatkowania stanowiącej wartość wkładów wniesionych do majątku spółki. Złożenia deklaracji i zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych należy dokonać w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy spółki.

Rejestracja spółki cywilnej

W związki z tym, że spółka cywilna sama w sobie nie jest przedsiębiorcą, nie podlega rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) ani w Krajowym Rejestrze Gospodarczym (KRS). Rejestracji podlegają natomiast jej wspólnicy będący przedsiębiorcami. Jeśli wspólnikami są osoby fizyczne i nie są jeszcze przedsiębiorcami, powinni zarejestrować się  w CEIDG. Wspólnik jest zobowiązany uzyskać wpis przed podjęciem działalności w ramach spółki cywilnej.