Zawierając w obrocie prawnym umowę ze spółką należy zawsze zwracać uwagę na właściwe umocowanie osób, które ją reprezentują jako stronę. Jest to bardzo ważne, ponieważ konsekwencją niewłaściwej reprezentacji strony może być nieważność umowy.
Osoby podpisujące umowę za spółkę powinny być właściwie umocowane czyli uprawnione do zawarcia umowy w jej imieniu. Umocowanie reprezentantów należy zbadać z punktu widzenia powszechnie obowiązujących przepisów prawa mających zastosowanie do danej spółki oraz od strony statutowej, czyli regulacji ustalonych w danej spółce przez wspólników.
Spółka cywilna
Spółka cywilna nie posiada zdolności kontraktowej, czyli zdolności do zawierania umów w swoim imieniu. Zdolność tę posiadają natomiast wspólnicy spółki cywilnej. Zatem to nie spółka cywilna będzie stroną umowy tylko jej wspólnicy i to oni powinni być wymienieni w komparycji umowy jako strona.
Stosownie do treści art. 866 k.c., w braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki cywilnej w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Oznacza to, że jeśli umowa spółki lub uchwała wspólników nie stanowi inaczej, każdy ze wspólników może samodzielnie reprezentować spółkę w sprawach nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki. Jeśli sprawa przekracza ten zakres to przy zawarciu umowy potrzebne jest łączne działanie wszystkich wspólników albo ich uchwała, w której wyrażają wolę zawarcia umowy.
Zawierając umowę ze wspólnikami spółki cywilnej należy zapoznać się z treścią umową spółki w celu zweryfikowania powyższych kwestii. Jeśli wspólnicy podjęli stosowną uchwałę należy zapoznać się także z jej treścią.
Ponieważ spółki cywilnej nie rejestruje się w KRS, ani w innym publicznym rejestrze, nie można w ten sposób zweryfikować umocowania osoby, która działa jako jej reprezentant.
W spółce cywilnej nie można także ustanowić prokurenta. Wspólnicy spółki cywilnej mogą natomiast ustanowić pełnomocnika lub pełnomocników do zawarcia umowy w ich imieniu.
Spółka jawna
W spółce jawnej każdy wspólnik ma prawo samodzielnie reprezentować spółkę. Prawo wspólnika do reprezentowania spółki jawnej dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Prawa tego nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Wynika to z regulacji zawartej w art. 29 kodeksu spółek handlowych.
Natomiast zgodnie z art. 30 k.s.h. umowa spółki może przewidywać, że wspólnik jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem.
Pozbawienie wspólnika prawa do reprezentowania spółki nie jest skuteczne wobec osób trzecich. Ma jedynie znaczenie w stosunkach wewnętrznych pomiędzy wspólnikami. Znaczenie w stosunkach zewnętrznych mają natomiast postanowienia umowy spółki, określające łączny sposób reprezentacji przyjęty przez wspólników spółki jawnej. Umowa może taki wymóg wprowadzać w odniesieniu do wszystkich wspólników, ale może także stanowić, że niektórzy wspólnicy mogą spółkę reprezentować samodzielnie, a inni łącznie.
Zawierając umowę ze spółką jawną należy mieć także na uwadze przedmiot umowy i to czy umowa nie będzie dla spółki czynnością przekraczającej zwykły zarząd. Zgodnie z art. 43 k.s.h. w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Zgoda taka powinna mieć formę stosownej uchwały.
Spółka jawna może być reprezentowana także przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
Spółka partnerska
Zgodnie z art. 96 § 1 k.s.h. w spółce partnerskiej każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Umowa spółki może stanowić, że spółkę reprezentują niektórzy partnerzy. W takim wypadku treść umowy powinna wskazywać tych partnerów.
Partner spółki partnerskiej może zostać pozbawiony prawa reprezentowania spółki. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki może nastąpić tylko z ważnych powodów uchwałą powziętą większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia takiej uchwały. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki staje się skuteczne z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców w KRS.
Należy też pamiętać, że umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki wspólnicy powierzają zarządowi. Jeśli tak się stanie to do zarządu stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Członkiem zarządu spółki partnerskiej może być jej partner, jak i osoba z zewnątrz.
Spółka partnerska może być również reprezentowana przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
Spółka komandytowa
Spółkę komandytową reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa do reprezentowania spółki – art. 117 k.s.h.
Jeśli komplementariusz umownie bądź sądownie został pozbawiony prawa reprezentowania spółki podlega to zgłoszeniu i ujawnieniu w KRS.
Umowa spółki komandytowej może określać inny sposób reprezentacji spółki niż samodzielnie przez każdego z komplementariuszy np. obowiązek współdziałania dwóch komplementariuszy, lub współdziałanie komplementariusza z prokurentem.
Komandytariusz, jako wspólnik nie ma prawa reprezentowania spółki. Komandytariusz może reprezentować spółkę tylko jako jej pełnomocnik albo prokurent.
Jeżeli komplementariuszem spółki komandytowej będzie osoba prawna np. spółka akcyjna lub spółka z o.o. to czynności związanych z reprezentowaniem spółki komandytowej będzie dokonywać zarząd spółki będącej takim wspólnikiem. Zarząd ten nie będzie jednak działał w charakterze organu spółki komandytowej, tylko jako organ wspólnika będącego komplementariuszem. W spółce komandytowej nie można bowiem powołać zarządu.
Spółka komandytowa może być reprezentowana także przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
Spółka komandytowo-akcyjna
Spółkę komandytowo-akcyjną mają prawo reprezentować komplementariusze, których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Fakt pozbawienia komplementariusza prawa reprezentowania spółki podlega zgłoszeniu i ujawnieniu w KRS.
Każdy komplementariusz posiadający prawo reprezentowania spółki może robić to samodzielnie, chyba że statut spółki przewiduje inny sposób reprezentacji. Takim innym sposobem może być przykładowo obowiązek reprezentacji łącznej, czyli współdziałanie co najmniej dwóch komplementariuszy, lub współdziałanie komplementariusza z prokurentem.
Akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej może ją reprezentować tylko jako pełnomocnik albo prokurent. W spółce komandytowo-akcyjnej nie można powołać zarządu.
Spółka komandytowo-akcyjna może być reprezentowana także przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, organem który ją reprezentuje jest zarząd. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona.
Jeżeli zarząd jest jednoosobowy to jedyny członek zarządu posiada prawo do reprezentowania spółki.
Gdy zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Umowa może to robić w rozmaity sposób. Może wprowadzać zasadę reprezentacji łącznej dla wszystkich jego członków. Może przyznawać prawo do samodzielnej reprezentacji każdemu członkowi zarządu lub tylko niektórym np. prezesowi. Może określać, że członek zarządu reprezentuje spółkę łącznie z innym członkiem zarządu, prokurentem, czy prezesem.
Jeśli umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie zawiera postanowień w przedmiocie zasad reprezentacji, to do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łączenie z prokurentem. Nie ogranicza to ustanowienia prokury i praw prokurentów.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników.
W umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być także reprezentowana przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
Spółka akcyjna
W spółce akcyjnej, podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, to zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona.
Jeżeli zarząd jest jednoosobowy to jedyny członek zarządu posiada prawo do reprezentowania spółki akcyjnej. Sposób reprezentowania spółki w przypadku zarządu wieloosobowego określa jej statut. Sposoby reprezentowania spółki przez zarząd statut może określać rozmaicie, analogicznie jak umowa w spółce z o.o., o której powyżej wspomniałem.
Gdy statut spółki akcyjnej nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie do składania oświadczeń w jej imieniu wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.
Spółka akcyjna może być także reprezentowana przez należycie umocowanego pełnomocnika lub prokurenta.
O czym jeszcze dobrze pamiętać?
Zasady reprezentowania spółek handlowych (czyli wszystkich powyżej przywołanych z wyjątkiem spółki cywilnej) są ujawniane w dziale drugim rejestru przedsiębiorców KRS. Zatem weryfikując ten rejestr dla danej spółki będącej stroną umowy można sprawdzić informacje dotyczące organu uprawnionego do jej reprezentowania oraz osób wchodzących w jego skład, ze wskazaniem sposobu reprezentacji. W osobowych spółkach handlowych, w których nie ma takiego organu, na podstawie KRS można zweryfikować dane wspólników uprawnionych do reprezentowania spółki, a także sposób reprezentacji obowiązujący w spółce.
Jeżeli w spółce będącej stroną umowy obowiązuje zasada reprezentacji łącznej to nie ma bezwzględnego wymogu jednoczesnego składania oświadczeń woli przez jej reprezentantów. Osoby reprezentujące spółkę mogą to zrobić w różnym czasie, a do czasu złożenia oświadczenia przez drugiego z reprezentanta umowa nie wywołuje skutków prawnych. Strona umowy, która podpisała już umowę może wyznaczyć drugiej stronie termin na złożenie oświadczeń przez jej reprezentantów. Jeśli wyznaczony termin upłynie bezskutecznie nie będzie związana skutkiem zawarcia umowy pomimo, że ją podpisała.